“Hai ua maneira de dezir l mundo que solo puode ser dezida an mirandés”
Sabeis cumo se chama la quemida que ls páixaros lhieban no bico pals paixaricos que stan no nial? An pertués nun hai ua palabra, mas an mirandés hai: çubiaco. “Hai ua maneira de dezir l mundo que solo puode ser dezida an mirandés”, cuntou Alcides Meirinhos, de la Associaçon de Lhéngua i Cultura Mirandesa, dando outros eisemplos nua aula a la mocidade que partecipou ne l Summer CEmp, que se fizo an Miranda de l Douro. “You sonho an mirandés”, dixo-mos.
L die de la Lhéngua Mirandesa assinala-se na terça que ben, 26 anhos apuis de l die an que l Cunceilho de la República reconheciu l mirandés cumo la segunda lhéngua oufecial de l paíç. “Para nós ye pimpon que se fale que l mirandés ye la segunda lhéngua oufecial, mas nun ye berdade. L mirandés ye ua lhéngua cun dreitos reconhecidos i isso ye çfrente. Se fura ua lhéngua oufecial nun stariemos cun miedo de zparcira i hai tanto tiempo a spera que l goberno fazisse algo”, splicou al DN la maioral de la Cámara de Miranda de l Douro, Helena Barril.
La outarca social-democrata diç, an todo l causo, que hai ua lhuç al fondo de l poço. “Hai yá uns meses que tenemos tubido reuniones al más alto nible cul goberno. I ne ls dies 19 i 20 de setenmbre bai a haber ua reunion persencial eiqui an Miranda para ser criado un ourganismo para ajudar a promober l mirandés”, dixo. Por ua queston prática, quando se fala desse ourganismo fala-se dun Anstituto de la Lhéngua Mirandesa, mas inda nun se sabe que ourgánica tenerá. “La reunion há de serbir para ampeçar a dar cuorpo a la ourgánica deste ourganismo, que stará siempre ambaixo l mando de l goberno central, que nun será apeado por quien stá no poder outárquico”, dixo.
Para Alcides Meirinhos, la criaçon de tal anstituto solo ye ua de las trés cousas “nucleares” que hai que criar no campo admenistratibo para ajudar l mirandés. “Miranda yá perdiu 300 mil ouros porque politicamente nada fui feito neste sentido”, splicou, lhembrando que houbo ua dotaçon de 100 mil ouros pal mirandés no ourçamento de 2023 i que houbo l dobre desse balor an 2024. “Fui denheiro ourçamentado que nun fui eizecutado”, cuntou al DN.
La segunda prioridade ye la rateficaçon de la Carta Ouropeia de las Lhénguas Regionales ou Minoritairas, que yá ben zde 1992 i fui aprobada pul goberno pertués an 2021 – mas que nunca chegou al Cunceilho de la República. Esta carta sirbe para “resguardar i promober las lhénguas regionales ou minoritairas anquanto eilemiento amanaciado de l patrimonho cultural de l’Ouropa”.
La terceira i última prioridade, sigún Alcides Meirinhos, ye la criaçon dun quadro de porsores de mirandés. Zde l anho letibo de 1986/1987 que esta lhéngua ye ua deciplina de oupçon nas scolas de Miranda de l Douro, i que 85% de ls alunos stan apuntados neilha. Inda assi, hai muito que fazer, no campo de ls manuales scolares. Un studo de la Ounibersidade de Bigo – Porsor Xosé H. Costas – supon que haba arrimado a solo cinco mil falantes na Tierra de Miranda.
“Hai aulas nas scolas, mas isso nun chega para que la lhéngua se mantenga”, splicou al DN Paulo Meirinhos (sien parentesco cun Alcides), de l grupo Galandum Galundaina, que cula sue música sparígen l mirandés pul mundo. “L que falta ye gente. Ls nietos nun fálan culs abós an mirandés, porque nun bíben culs abós. Las pessonas scápan-se deiqui. Ls nietos stan nas cidades i ua lhéngua solo se mantén se houbir ua ouralidade a diário”, ateimou, queixando-se de l çpoboamiento brutal” i defende ua çcreminaçon positiba” cun políticas para sigurar las pessonas.
Mas afinal, d’adonde ben l mirandés? Ye ua lhéngua que nunca fui l pertués, ye bariante de l stur-lhionés i falada na region de Miranda de l Douro inda antes de la fundaçon de l Paíç. Até la sue eidenteficaçon i studo por José Leite de Vasconcelos, an finales de l seclo XIX, era ua lhéngua nó screbida, cunseguindo passar de geraçon an geraçon solo pula fala durante más de nuobe seclos. Mesmo quando l’Eigreija la poribiu na cidade, apuis de la formaçon de l Bispado de Miranda an 1545 – ls curas dezien que nun se podie rezar a Dius an mirandés, porque era la lhéngua de l Diabo. Ne l Stado Nuobo, ls ninos éran çurrados na scola se falássen an mirandés.
Zde l sou reconhecimiento, hai 26 anhos, la situaçon demudou i ten-se apostado nesta lhéngua que “afincona la eidentidade dun território”, sigún Helena Barril. Neste Die de la Lhéngua Mirandesa hai muitas einiciatibas apuntadas, zde la apersentaçon de l sítio an mirandés na RTP-Ensina até la dibulgaçon de l audiolhibro Mensaige, de Fernando Pessoa, na plataforma degital de l’Amprensa Nacional Casa de la Moneda. Inda haberá la apersentaçon de lhibros i la assinatura dun cumbén de cooperaçon antre l Anstituto Politécnico de Bergáncia i la Associaçon de Lhéngua i Cultura Mirandesa.
O Diário de Notícias agradece a Alcides Meirinhos e à Associaçon de Lhéngua i Cultura Mirandesa pela tradução para o mirandês do texto original, publicado na edição de 15 de setembro.